جو بایدن و بحث فدرالیسم در افغانستان
نوشته یی از : حفیظ حازم
جو بایدن و بحث فدرالیسم در افغانستان
یکی از مباحثی که از یک زمزمه سیاسی دارد به یک بحث مردمی و جهانی تبدیل میشود موضوع ایجاد نظام فدرالی در افغانستان است. اینکه جو بایدن در کرسی ریاست جمهوری امریکا تکیه زده این بحث شاید داغتر گردد چون بایدن یکی از زمره سیاست مدارانی است که حل معضله افغانستان را در ایجاد نظام فدرالی می بیند. این بحث به دلیل اهمیت آن همیشه در کارزارهای انتخاباتی ریاست جمهوری افغانستان نیز گاهی از طرف برخی کاندیداها و هر از گاهی هم از طرف سیاست مداران بین المللی مطرح شده است. مخالفان ایجاد نظام فدرالیستی معتقد هستند که این شکل از نظام در افغانستان مقدمهای برای تجزیه این کشور است و نگران تکرار تجربه بالکان در افغانستان هستند. اما موافقان آن معتقدند که این نظام میتواند به منازعات قومی و تعارض‌های داخلی پایان داده و مقدمهای برای صلح و امنیت سرتاسری در افغانستان باشد. برپایی نظام فدرالی در یک واحد سیاسی، ملزوماتی را می‌طلبد که بدون فراهم سازی یا فراهم شدن آن ملزومات و شرایط، محقق شدن این نظام ممکن نیست.مقدمهاز زمان شکل‌گیری نظام سیاسی پس از فروپاشی طالبان یکی از مباحثی که از یک زمزمه سیاسی تبدیل به یک بحث سیاسی داغ شده است موضوع ایجاد نظام فدرالیستی در افغانستان است که این بحث حتی در بین نامزدهای انتخابات اخیر افغانستان و انتخابات آمریکا هم طرفدارانی دارد. فرضیه نگارنده در پژوهش حاضر بر این است که حرکت به سمت نظام فدرالیستی و استقرار آن به دلیل عدم وجود ملزومات نظام فدرالیستی در جامعه افغانستان منجر به تشدید جنگ‌های داخلی و به احتمال زیاد تجزیه این کشور میشود. در این یادداشت پس از طرح مبانی نظری، زوایای نظام فدرالیستی و دلایل ناکامی آن در شرایط کنونی افغانستان بررسی میشود.درینجا بصورت موجز در مورد ساختار های حکومتی می پردازیم:حکومت تک ساخت (یونیتری)حکومت تک ساخت در جوامعی وجود دارد که این جوامع دارای یک حکومت مرکزی مقتدر هستند در این جوامع، برای مدیریت بهتر، کشور به بخش‌های مختلفی چون ولایت‌ها، شهر ها, ناحیه‌ها و منطقه‌ها تقسیم می‌شوند اما موجودیت این بخش‌ها به اراده مرکز وابسته است و وجود یا عدم وجود این بخش‌ها در اختیار مرکز است. در این جوامع هر چند بخش‌ها و واحدها دارای قدرت هستند اما قدرت برتر از آن مرکز است. در واقعِ امر، این بخش‌ها نقش دوم را دارا هستند و مدیران این بخش‌ها همگی تابع مرکز هستند و از مرکز که بیشترین میزان قدرت در آنجا تجمع یافته است دستور می‌گیرند.فدرالیسمفدرالیزم قرارداد یا موافقتنامه است. برخی از حقوقدانان فدرالیسم را نوعی از حاکمیت محلی تلقی کرده‌اند، بدین صورت که اختیارات حکومت محلی به صورت ذاتی است و از آن دولت مرکزی نیست. در این ساختار سیاسی در واقع دو رشته از حکومت وجود دارد که عبارتند از حکومت مرکزی و حکومت‌های محلی؛ در نظام‌های فدرالی ساکنان ایالت‌ها در انتخابات درون ایالتی یک فرماندار را برای اداره ایالت خود انتخاب می‌کنند که فرماندار در راس هرم قدرت آن ایالت قرار می‌گیرد و دارای اختیارات گسترده است. در ایالت‌های فدرالی هر ایالت برای خود یک مجلس دارد که دارای حق قانون گذاری است. با این همه نظام فدرالی برخی قواعد کلی دارد که بر همه ایالت‌ها حاکم است و به گونه‌ای تابع حکومت مرکزی است این قواعد بدین شرح می‌باشد که هر ایالت در سیاست خارجی (اعلام جنگ و صلح و عقد قراردادهای بین‌المللی و ….) و سیاست‌های کلان اقتصادی (مانند پول واحد ملی و….) و سیاست‌های امنیتی تابع حکومت مرکزی مستقر در پایتخت می‌باشد. به طور کل حدود و اختیارات هر ایالت در قانون اساسی کشورهای دارای نظام فدرالی مشخص شده است که دامنه این اختیارات از یک نظام فدرالی به نظام فدرالی دیگر متفاوت است. تعداد زیادی از پژوهشگران سیاسی نظام فدرالی را برای جوامعی که از نظر فرهنگی و مذهبی متکثر است مناسب میدانند و بر این باورند که این نظام توانایی آن را دارد تا منافع همگی قومیت‌ها و گروه‌های مذهبی را در چهارچوب یک کشور واحد مهیا کند.ملزومات فدرالیسمبه طور کلی فدرالیسم ملزوماتی دارد که برای ایجاد نظام فدرالیستی در یک جامعه باید مهیا باشد. این ملزومات عبارتند از: ۱- دولت قدرتمند و فراگیر ۲- وجود حس مشترک ملی و عدم وجود انگیزه‌های تجزیه طلبانه ۳- حفظ استقلال سیاسی و عدم دخالت‌های همسایگان ۴- تامین هزینه‌های نظام بورکراسی فدرالی ۵- رشد آگاهی سیاسی در بین توده مردم ۶- یکسان بودن روند رشد اقتصادی و توسعه در همه نقاط کشور ۷- وجود احزاب قدرتمند و نهادهای مدنی.ارزیابی نظام فدرالیستی در افغانستاندر کشور افغانستان فدرالیسم مخالفان و موافقان خاص خود را دارد. مخالفان ایجاد نظام فدرالیستی معتقد هستند که ایجاد این شکل از نظام در افغانستان مقدمهای برای تجزیه این کشور است و نگران تکرار تجربه بالکان در افغانستان هستند. اما موافقان نظام فدرالیستی معتقد هستند که این نظام میتواند به منازعات قومی و تعارض‌های داخلی پایان داده و مقدمهای است برای صلح و امنیت سرتاسری در افغانستان باشد. مسئله فدرالیسم در افغانستان بحث تازه‌ای نیست. پس از سقوط طالبان در کنفرانس بن زمزمه‌های ایجاد نظام فدرالیستی شنیده می‌شد هر چند در آن زمان این بحث طرفداران چندانی نداشت اما با گذر زمان بر موافقان این نوع نظام افزوده شده است. این شکل از نظام در میان حامیان خارجی افغانستان نیز موافقانی داشت که یوشکا فیشر وزیر خارجه وقت آلمان وجو بایدن معاون آنوقت ریاست جمهوری امریکا و رییس جمهور الان ایالات متحده امریکا از جمله این افراد بودند. اینها اعتقاد دارند که ساختار فدرالیستی در افغانستان تنها راه خاتمه دادن به بی‌ثباتی است و این نوع نظام میتواند منافع همه گروه‌ها و اقوام افغانستان را تامین کند و همچنین کالین پاول وزیر خارجه آن وقت آمریکا و عده‌ای دیگری سیاست مداران جهانی از این شکل حکومت در افغانستان حمایت میکردند. در چند سال اخیر دوباره تب و تاب بحث نظام فدرالی در افغانستان رونق گرفته است. اهمیت مسئله زمانی آشکار میشود که جو بایدن رییس جمهور منتخب امریکا هم اعتقاد دارد که یگانه نظام غرض صلح و همزیستی مسالمت آمیز برای افغانستان همانا نظام فدرالی است.با وجود مخالفان و موافقان این شکل از حکومت، این سوال مطرح میشود که ارزیابی استقرار نظام فدرالیستی در افغانستان کنونی چگونه است؟ به بیان کلی فرضیه حاضر در این نوشتار این است که استقرار نظام فدرالیستی در افغانستان کنونی باعث چه عواقبی خواهد شد؟در شرایط فعلی افغانستان با فقدان دولت قدرتمند و فراگیرمواجه است و ما شاهد دولتی هستیم که توانایی تطبیق قانون اساسی و آوردن نظم و امنیت را در سراسر کشور یا حتی در سطح مناسب در پایتخت را هم ندارد. امنیت جانی و مالی مردم تضمینی ندارد و صدها هزار سلاح‌های سبک و سنگین در دست گروه‌های خودسر قرار دارد که در اجرای امور دولتی چالش ایجاد می‌کنند. از سویی هم دولت دیگری در درون دولت به نام طالبان وجود دارد که بیش از ۷۰ درصد خاک افغانستان را در اختیار دارند. یکی از مجادله مهمی که از سوی مخالفان نظام فدرالیستی در افغانستان مطرح میشود این است که استقرار این نظام را به تجزیه و فروپاشی کشور میدانند. همین مسئله باعث شده تا به طرفداران این نوع نظام برچسب تجزیه طلب زده شود و مورد انتقاد شدید قرار گیرند. اعتقاد مخالفان این نوع نظام این است که در کشور افغانستان هویت ملی وجود ندارد و تا رسیدن به مفهوم ملت افغانستان راه طولانی مانده است. به طور کلی گرایش‌های افغانستان گریز از آغاز جنگ‌های داخلی رونق گرفته است و تمایل به همسایگان بر مبنای روابط نژادی، قومی و زبانی افزایش یافته است که این مسئله سبب شده تا موجودیت افغانستان واحد به خطر بیافتد. یکی دیگر از علل مخالفت با طرح فدرالیزه شدن افغانستان از سوی مخالفان، مسئله دخالت کشورهای خارجی بویژه برخی همسایگان افغانستان است که قرابت‌هایی با برخی از گروه‌های قومی در داخل افغانستان دارند. شایان ذکر است که مسئله فدرالیزم اثرات بی‌ثبات کننده‌ای را بر روی کشورهای همسایه به خصوص پاکستان و ایران خواهد گذاشت.وجود احزاب قدرتمند و نهادهای مدنی: از ملزومات دیگر برای ایجاد نظام فدرالی این است که در جامعه احزاب قدرتمندی وجود داشته باشد و همچنین نهادهای مدنی در عرصه جامعه نیز فعال باشند. در افغانستان متاسفانه ما با فقدان وجود احزاب قدرتمند در سطح جامعه رو برو هستیم که علت اساسی آن را می‌توان در سیاست‌های قومی احزاب جستجو کرد. مسئله وجود نهادهای مدنی به این صورت است که هر چند پس از سقوط طالبان رشد نهادهای مدنی بسیار زیاد بوده است، اما جامعه سنتی افغانستان تا شکل‌گیری نهاد مدنی معیاری فاصله زیاد دارد.نتیجه‌گیریدر بین انگیزه‌های مخالفان نظام فدرالیستی در افغانستان که در بالا ذکر شد، پنج دلیل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند. اولین دلیل که بیشترین تکرار را نزد مخالفان فدرالیزم در افغانستان داشته عدم وجود دولت مقتدر و فراگیر است. دومین دلیل عدم وجود حس مشترک ملی و نبود هویت ملی در افغانستان است. سومین دلیل ریشه در نگرانی مخالفان از دخالت کشورهای همسایه دارد. دلیل دیگر مخالفان که از نظر تکرار و اهمیت آن در جایگاه چهارم قرار دارد به مسئله تامین هزینه‌های اقتصادی نظام فدرالیزم و ناتوانی دولت در این زمینه باز می‌گردد. آخرین دلیل مهم از نظر تکرار نزد مخالفان، نبود آگاهی سیاسی و شعور اجتماعی لازم در بین توده های مردم افغانستان است.برای موافقان نظام فدرالی, این سیستم میتواند که بر نابرابری های اجتماعی فایق آید, اقوام و گروه های قومی در محلات شان بتوانند ساختار های خود شانرا داشته باشند, زمینه های رشد و حفظ فرهنگ های اقوام رشد و بالنده گردد, نزاع های قومی و سمتی فروکش کند, استفاده موثر از منابع طبیعی کشور غرض رفاه مردم صورت گیرد و مهمتر از همه به جنگ خانمان سوز و مخرب پایان داده شود.امروز که جو بایدن رییس جمهور منتخب امریکا در قصر سفید مسکون میشود, بدون شک مساله فدرال شدن افغانستان باز هم در دستور کار سیاست گزاران خواهد گرفت.
Short URL: https://www.turklar.com/?p=20667
